خیش های شخم زدن در ییلاق و قشلاق

خیش بر دو نوع است:

ا خیش گرمسیر (خوزستان) -۲ خیش سردسیر (چهار محال بختیاری)

خیش گرمسیر دارای دو بازو است و قدیمی ترین نوع خیش است که از زمان سومریان تاکنون متداول است میگویند بختیاری ها بدوا در خوزستان یکجانشین بودند بیابانگردی و کوچ نشینی آنها از زمان استیلای مغول و متأثر از فرهنگ آنها بوجود آمده است. بختیاری ها در کوچ اولیه خود از گرمسیر به ییلاق با خیش سردسیر خیش یک بازویی در منطقه اصفهان و چهار محال بختیاری آشنا شدند. زمینهای کشاورزی سردسیر (ییلاق) از زمینهای کشاورزی گرمسیر (قشلاق) سفت تر است. به همین جهت از دو نوع خیش متفاوت در دو منطقه استفاده میکنند شخم زدن در خوزستان بوسیله قاطر و شخم زدن در ییلاق با گاو نر (ورزا) انجام میگیرد.

تربیت گاو نر به شخم زنی

گاو نر وقتی به سن بلوغ (نُوبَند) رسید، آن را آماده شخم زدن می کنند. در اوایل شخم زدن ابتدا چند هفته ای با تمرین و آموزش آن را رام و آماده میکنند به این ترتیب که یک سر جفت (یوغ را بر گردن یک گاو نر تربیت دیده ورزا میگذارند و سر دیگر جفت را بر گردن نوبند گاو نر تحت تعلیم میگذارند و یک قطعه سنگ به وزن حدود بیست کیلو که یک سر آن سوراخ است و به برد سوراخ معروف است بوسیله طنابی کلفت و محکم به جفت می بندند و گاوها را در زمین کشاورزی حرکت می دهند. عملیات آموزش به این طریق است که گاو باید در گردش به چپ و راست و مستقیم تعادل خود را حفظ کرده و با صداها و اصطلاحات شخص تعلیم دهنده آشنایی پیدا کند وقتی نوبند آموزشهای لازم را فرا گرفت به جای سنگ برد سوراخ) یکی از دو نوع خیش را که در بالا ذکر شده است به جای آن می بندند و کار اصلی را با آن انجام میدهند.